TEMEL HAK VE ÖDEVLER
1. Negatif Statü Hakları(Koruyucu Haklar—Kişisel Haklar)
(Kişinin Hakları ve Ödevleri)
Negatif statü hakları, kişinin devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulamayacak özel alanının sınırlarını çizen hak ve hürriyetlerdir. Örneğin konut dokunulmazlığı hakkı, kişi güvenliği hakkı, din hürriyeti, düşünce hürriyeti negatif statü hakkı niteliğindedir. Anayasamızın ikinci kısmının ikinci bölümünde yer alan (m.17-40) hak ve hürriyetler kural olarak negatif statü hakları niteliğindedir. Bu haklar devlete, negatif bir tutum, sadece karışmama, “gölge etmeme” ödevi yüklerler. Bu haklar kişiyi devlete ve topluma karşı koruyan haklar olduğu için bu haklara “koruyucu haklar” da denir. Anayasada bu haklar “kişinin hakları ve ödevleri” başlığı altında toplandığı için bu haklara kısaca “kişisel haklar” da diyebiliriz.
MADDE 17: Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı
MADDE 18: Zorla Çalıştırma Yasağı
MADDE 19: Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması
MADDE 20: Özel Hayatın Gizliliği
MADDE 21: Konut Dokunulmazlığı
MADDE 22: Haberleşme Hürriyeti
MADDE 23: Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti
MADDE 24: Din ve Vicdan Hürriyeti
MADDE 25: Düşünce ve Kanaat Hürriyeti
MADDE 26: Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti
MADDE 27: Bilim ve Sanat Hürriyeti Basın ve Yayımla İlgili Hükümler
MADDE 28: Basın Hürriyeti
MADDE 29: Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı
MADDE 30: Basın Araçlarının Korunması
MADDE 31: Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı
MADDE 32: Düzeltme ve Cevap Hakkı Toplantı Hak ve Hürriyetleri
MADDE 33: Dernek Kurma Hürriyeti
MADDE 34: Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı
MADDE 35: Mülkiyet Hakkı Hakların Korunmasıyla İlgili Hükümler
MADDE 36: Hak Arama Hürriyeti
MADDE 37: Kanunî Hâkim Güvencesi
MADDE 38: Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar
MADDE 39: İspat Hakkı
MADDE 40: Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması
2. Pozitif Statü Hakları(Sosyal Haklar—İsteme Hakları)
(Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler)
Pozitif statü hakları, bireylere devletten olumlu bir davranış, bir hizmet, bir yardım isteme imkanını tanıyan haklardır. Bu tür haklar, Anayasamızın ikinci kısmının üçüncü bölümünde (m.41-65) sayılmıştır. Örneğin çalışma hakkı, sağlık hakkı, konut hakkı, sosyal güvenlik hakkı bu tür haklardandır. Bu tür haklar, devlete sosyal alanda bir takım ödevler yüklerler. Pozitif statü haklarına, kişiye devletten bir şey istemesi hakkını verdiği için “isteme hakları” da denmektedir. Bu hakların çoğunluğu sosyal ve ekonomik alana ilişkin olduğundan ve Anayasamızın bu hakları düzenleyen bölümünün başlığının “sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler” olmasından ve keza bu hakların sosyal devlet anlayışının sonuçları olduğundan, bu haklara kısaca “sosyal haklar” da denir.
MADDE 41: Ailenin Korunması
MADDE 42: Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi
MADDE 43: Kıyılardan Yararlanma
MADDE 44: Toprak Mülkiyeti
MADDE 45: Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması
MADDE 46: Kamulaştırma
MADDE 47: Devletleştirme
MADDE 48: Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti Çalışma İle İlgili Hükümler
MADDE 49: Çalışma Hakkı ve Ödevi
MADDE 50: Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı
MADDE 51: Sendika Kurma Hakkı
MADDE 52: Sendikal Faaliyet Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt
MADDE 53: Toplu İş Sözleşmesi Hakkı
MADDE 54: Grev Hakkı ve Lokavt
MADDE 55: Ücrette Adalet Sağlanması
MADDE 56: Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması
MADDE 57: Konut Hakkı
MADDE 58: Gençliğin Korunması
MADDE 59: Sporun Geliştirilmesi
MADDE 60: Sosyal Güvenlik Hakkı
MADDE 61: Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler
MADDE 62: Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları
MADDE 63: Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması
MADDE 64: Sanatın ve Sanatçının Korunması
MADDE 65: Sosyal ve Ekonomik Hakların Sınırı
3. Aktif Statü Hakları(Siyasi Haklar)
(Siyasî Haklar ve Ödevler)
Aktif statü hakları, kişinin devlet yönetimine katılmasını sağlayan haklardır. Bu haklara bu nedenle “katılma hakları” da denir. Aktif statü hakları, Anayasamızın ikinci kısmının dördüncü bölümünde (m.66-74) yer almaktadır. Örneğin, seçme ve seçilme hakkı, siyasî parti kurma hakkı, siyasî faaliyette bulunma hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, dilekçe hakkı aktif statü haklarına örnek gösterilebilir. Bu hakların niteliğine ve özellikle bu hakların düzenlendiği anayasanın ikinci kısmının dördüncü bölümünün başlığına bakarak, bu haklara “siyasî haklar” da denir.
MADDE 66: Türk Vatandaşlığı
MADDE 67: Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma Hakları
MADDE 68: Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma
MADDE 69: Siyasî Partilerin Uyacakları Esaslar
MADDE 70: Hizmete Girme
MADDE 71: Mal Bildirimi
MADDE 72: Vatan Hizmeti
MADDE 73: Vergi Ödevi
MADDE 74: Dilekçe Hakkı
